Στο πλαίσιο του προγράμματος CoSIE, το Πάντειο Πανεπιστήμιο ορίστηκε ως επικεφαλής του Πακέτου Εργασίας 2 (WP2 Rapid Evidence Appraisal), το οποίο είχε ως αντικείμενο τη διεξαγωγή μίας γρήγορης επισκόπησης της υπάρχουσας κατάστασης στις συμμετέχουσες χώρες σχετικά με τη συμμετοχή των πολιτών στον σχεδιασμό των δημόσιων υπηρεσιών. Οι βασικοί στόχοι του πακέτου εργασίας ήταν οι εξής:
- Ο εντοπισμός καινοτόμων και σημαντικών πολιτικών σχετικά με τον συμμετοχικό σχεδιασμό (co-creation) σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες σε εθνικό, περιφεριακό και τοπικό επίπεδο,
- Η αξιολόγηση των υπαρχόντων δεδομένων, η χαρτογράφηση των ενδεχόμενων κενών που υπάρχουν στο πεδίο του συμμετοχικού σχεδιασμού και η υποστήριξη των επόμενων πακέτων εργασίας,
- Η περιληπτική περιγραφή της κατάστασης και της εφαρμογής του συμμετοχικού σχεδιασμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και
- Η παροχή υποστήριξης μέσω των αποτελεσμάτων της επισκόπησης στις πιλοτικές μελέτες που πρόκειται να λάβουν χώρα στη διάρκεια του προγράμματος προκειμένου η εφαρμογή τους να είναι πιο αποτελεσματική.
Για την επίτευξη αυτών των στόχων, τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν στη διάρκεια αυτής της επισκόπησης ήταν τα εξής:
- Ποια είναι η κατάσταση ως προς τον συμμετοχικό σχεδιασμό στις συμμετέχουσες χώρες; (ποιο είναι το νομικό πλαίσιο, εάν υπάρχει, ποιοι ορισμοί χρησιμοποιούνται, ποιος είναι ο βαθμός εφαρμογής, κ.λπ.)
- Σε ποιους τομείς κυρίως εφαρμόζεται ο συμμετοχικός σχεδιασμός και από πότε;
- Ποιες είναι οι βασικές θετικές εμπειρίες από τη μέχρι τώρα εφαρμογή του συμμετοχικού σχεδιασμού;
- Ποιες είναι οι κυριότερες δυσκολίες, τα προβλήματα και οι δυσλειτουργίες που έχουν αντιμετωπιστεί κατά τη διάρκεια της εφαρμογής τους;
Τα κύρια ευρήματα που προέκυψαν από την εν λόγω ανάλυση είναι τα ακόλουθα:
Κατ’αρχάς, η έννοια του συμμετοχικού σχεδιασμού δεν εφαρμόζεται με τον ίδιο τρόπο και στο ίδιο επίπεδο σε κάθε συμμετέχουσα χώρα. Υπάρχουν χώρες στις οποίες ο ρόλος των πολιτών στη διαδικασία σχεδιασμού υπηρεσιών που τους αφορούν είναι αυξημένος, π.χ. Φινλανδία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο, και άλλες στις οποίες δεν είναι και τόσο διαδεδομένος, π.χ. Ελλάδα, Πολωνία, Ουγγαρία.
Σχετιζόμενο με το παραπάνω είναι και το εύρημα ότι σε κάποιες χώρες διαπιστώνεται η ύπαρξη ενός έστω γενικού νομικού ή διοικητικού πλαισίου, π.χ. Σύνταγμα, νόμοι, υπουργικές αποφάσεις, λευκή βίβλος, κ.λπ., που παρέχει κάποιες κατευθύνσεις και θέτει το πλαίσιο για την εφαρμογή του, π.χ. Σκανδιναβικές χώρες, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ σε κάποιες άλλες φαίνεται να απουσιάζει, π.χ. Ελλάδα, Πολωνία, Εσθονία.
Εξίσου σημαντική είναι η διάσταση των ορισμών και των εννοιών που χρησιμοποιούνται. Εκτός του co-creation, χρησιμοποιούνται και άλλοι όροι, οι οποίοι όμως δεν είναι αντιθετικοί και αλληλοαποκλειόμενοι, αλλά η χρήση τους γίνεται μάλλον εναλλακτικά, π.χ. co-production, personalisation, co-designing, κ.ά.
Στις περισσότερες περιπτώσεις η χρηματοδότηση, όπως αναμενόταν, προέρχεται από το δημόσιο ή την Ευρωπάϊκή Ένωση, αν και δεν λείπουν και οι συνεργασίες δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις σημαντική είναι και η συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών, π.χ. οργανώσεις, ΜΚΟ, άτυπα δίκτυα, ενώ οι τομείς εφαρμογής του συμμετοχικού σχεδιασμού φαίνεται να είναι κυρίως η υγεία και οι ποικίλες κοινωνικές υπηρεσίες και δευτερευόντως η παιδεία.
Τέλος, μία σημαντική διάσταση είναι η εφαρμογή του συμμετοχικού σχεδιασμού, η οποία επιτυγχάνεται καλύτερα και πιο αποδοτικά όταν γίνεται σε τοπικό ή έστω περιφερειακό επίπεδο και όχι σε εθνικό, διότι έτσι δίνεται η δυνατότητα επικοινωνίας όλων των εμπλεκόμενων φορέων, η διεξαγωγή συναντήσεων, η ανταλλαγή απόψεων, ιδεών και εμπειριών κ.λπ. Σε αυτό το σημείο ένα σημαντικό εύρημα είναι ότι η συμμετοχή των πολιτών δεν πρέπει να απευθύνεται μόνο σε οργανωμένες ομάδες, αλλά να περιλαμβάνει και μεμονωμένους πολίτες, πολίτες που ενδέχεται να είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι ή περιθωριοποιημένοι, π.χ. μετανάστες, ΑΜΕΑ, ηλικιωμένοι, πρώην κρατούμενοι κ.λπ., καθώς και ότι δεν πρέπει η οποιαδήποτε συμμετοχή να περιορίζεται στη χρήση νέων τεχνολογιών, διότι εκεί η ύπαρξη ψηφιακού χάσματος μεταξύ νέων και ηλικιωμένων, ή μεταξύ κατοίκων αστικών και αγροτικών περιοχών, μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο τελικό αποτέλεσμα.
Συνολικά, εκείνο που προκύπτει από τη σχετική επισκόπηση είναι ότι η έννοια του συμμετοχικού σχεδιασμού κρίνεται αρκετά σημαντική και χρήσιμη προκειμένου να μπορούν οι πολίτες να εκφράζουν τις απόψεις και τις ιδέες τους για υπηρεσίες και πολιτικές που τους αφορούν και αυτά να εφαρμόζονται στην πράξη. Γι’αυτό και οι ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις δεν εντάσσονται στον συμμετοχικό σχεδιασμό, διότι δεν περιλαμβάνουν την ενεργητική συμμετοχή των πολιτών τόσο στον σχεδιασμό όσο και στην εφαρμογή των υπηρεσιών που πρόκειται οι ίδιοι να χρησιμοποιήσουν.
Πρόγραμμα CoSIE - Πάντειο Πανεπιστήμιο 